Stary Cmentarz Parafialny w Fajsławicach to obiekt o wyjątkowej wartości kulturowej, historycznej, przyrodniczej dla społeczności lokalnej obszaru dawnej parafii i gminy Fajsławice (stanowiącego dziś 3 odrębne parafie: Fajsławice, Siedliska, Oleśniki). To najwartościowszy, najbardziej cenny z wielu względów skrawek naszej historycznej „Ziemi Fajsławickiej”.

Jego współczesna historia wiąże się ściśle z historią tworzonej od 1757 roku parafii Fajsławice, drewnianym kościółkiem na tej „Ariańskiej Górze” który w 1788 r. przez nieostrożność sług kościelnych od pozostawionej zapalonej świecy „zgorzał”, dalszej historii parafii aż do chwili obecnej. Do 1946 roku w którym rozpoczęto grzebanie zmarłych na cmentarzu parafialnym „nowym”, był jedynym miejscem pochówku fajsławickich parafian przez okres niemal trzech stuleci.

Jak pisał o nim w 1845 r. ks. Karol Boniewski długoletni proboszcz parafii Fajsławice, zasłużony historyk diecezji lubelskiej, pierwszy z pochowanych na tym cmentarzu Fajsławickich kapłanów - „sama przyroda się siliła aby upiększyć to miejsce...”. Tak jest w rzeczywistości, gdyż „góra cmentarna” otoczona jest ze wszystkich niemal stron bagnistymi lasami, podtopionymi nieużytkami z przepływającymi przez nie strumieniami i rzeką Marianką. Cmentarz porastają stare drzewa, pośród których jak wykazał to Andrzej Kasprzak z Lublina znajdują się ślady ponad 2 tysięcy grobów. Wiele z nich to bezimienne groby ziemne, ale kilkaset grobów utrwalonych jest bardzo różnymi tak co do wykonania jak i stanu zachowania pomnikami, z których nawet kilkadziesiąt o znaczącej wartości historycznej bądź architektonicznej wymaga podjęcia nad nimi prac renowacyjnych.

Cały obiekt Cmentarza Parafialnego Starego w Fajsławicach jako „wpisany do ewidencji zabytków”, obejmowany jest nadzorem konserwatorskim Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Lublinie Delegatury w Chełmie.

Teraz najkrócej jak można o naszych wspólnych ze Szkołą Podstawową i Gimnazjum w Fajsławicach „kwestach cmentarnych”. Za ciężko pozyskane wrzucane nam do puszek w 12 kwestach cmentarnych „wdowie grosze”, których się jednak sumarycznie trochę uzbierało - udało nam się dotychczas m. in.: utwardzić wejście na cmentarz kamienną drogą, przeprowadzić renowację żeliwnych ogrodzeń pomników płk. Józefa Czerwińskiego, i ks. Antoniego Studzińskiego, wystawić nowy pomnik na grobie powstańca styczniowego Wincentego Gostkowskiego… To może niewiele, ale dobra wiadomość dla tych co o tym nie wiedzieli jest taka, że po 8 latach przerwy w roku ubiegłym 2018 wróciliśmy do kwestowania. Pomoc ks. kan. Andrzeja Domańskiego nowego od lipca 2018 r. proboszcza parafii Fajsławice i naszych partnerów nauczycieli i uczniów Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Fajsławicach przyniosła wspaniały efekt. W tej naszej XIII kweście cmentarnej uzyskaliśmy rekordową kwotę prawie 7200 zł. To jak na warunki wiejskie bardzo dużo, za co dziękujemy tak ofiarodawcom jak i kwestarzom. Za środki te jak już pisaliśmy w folderze „o nas”, zakładce „sprawozdanie merytoryczne 2018” przeprowadzimy renowację bardzo zniszczonego żeliwnego pomnika zm. w 1877 r. ks. kan. Antoniego Studzińskiego oraz dofinansujemy renowację pomnika z czarnego granitu zm. w 1914 r. prof. Teodora Opęchowskiego. Więcej informacji o tych dwóch renowacjach zamieszczać będziemy w folderze „zamierzenia”, zakładce „odnowa pomników”.

Wszystkie osoby zainteresowane historią naszego Cmentarza Parafialnego Starego, jego znaczeniem, wartością, informacjami o spoczywających na nim zmarłych, lokalizacją grobów swoich przodków – bardzo gorąco zachęcamy do nabycia naszej o nim książki z 2018 roku pt.: Stary Cmentarz w Fajsławicach.